Hannah Gadsby to ja

W tym, czego słucham i co czytam, próbuję znaleźć odpowiedź na kilka ważnych dla mnie pytań: dlaczego nasze życie publiczne nie jest w lepszej formie, dlaczego nie jesteśmy jako zbiorowość mądrzejsi, dlaczego wciąż popełniamy te same błędy?

Australijka Hannah Gadsby odpowiada tak, że klękajcie narody! Ona nie tylko wie „dlaczego”, wie też, co zrobić, by było lepiej.

„Nanette” Hanny Gadsby to popularny stand-up – jeden z wielu dostępnych na Netflixie, ale jednocześnie zupełnie wyjątkowy. „Nanette” to paradoksalny monolog – jednocześnie zabawny, autotematyczny i poruszający […] dający publiczności poczucie uczestniczenia w czymś niezwykle ważnym– twierdzi krytyk filmowy Karol Kućmierz. Dla mnie „Nanette” to żarliwe zawołanie do rewolucji, manifest społeczno-polityczny, wygłoszony w formie monologu na miarę szekspirowskich sztuk. Wiele w nim kunsztu scenicznego, dramatu i śmiechu, refleksji nad kwestiami najważniejszymi. A Hannah Gadsby jest w mojej ocenie nie „tylko” stand-uperką, ale aktywistką, filozofką, historyczką i polityczką.

W pierwszej połowie swojego performansu Gadsby upaja publiczność serią żartów, zabawia nas, daje się poznać i polubić. Pękamy ze śmiechu przy kolejnych dowcipach o lesbijce, która według innych lesbijek jest nienazbyt lesbijska. W drugiej części Hannah zmienia front – przestaje żartować i chwyta nas za gardła.  Mówi, że nie może już sprowadzać swojej tożsamości seksualnej do serii stand-upowych żartów, bo w ten sposób umniejsza samą siebie i zafałszowuje własną, trudną historię, że ją to męczy, że nie może tego robić sobie i innym, którzy się z nią identyfikują (a sala opery w Sydney wypełniona jest po brzegi).

Dalej jest już śmiertelnie poważnie, a kolejne wtrącane dowcipy służą tylko jako narzędzie do utrzymania uwagi widzów. Gadsby identyfikuje chorobę, która toczy nasze społeczeństwa, obnaża niszczące mechanizmy zależności społecznych, sprzeciwia się dogmatom, które są tak wszechobecne, że ich zwykle nie zauważamy lub wręcz je konformistycznie akceptujemy. Wychodząc od swojej trudnej przeszłości, stand-uperka rysuje świat, w którym kończy się supremacja białego heteronormatywnego mężczyzny i zaczyna prawdziwe równouprawnienie. Powstaje przestrzeń dla wszystkich tych, którzy białymi heteronormatywnymi mężczyznami nie są. Gadsby ich nie nienawidzi, nie przedstawia ich jako wrogów, prosi jedynie o zrozumienie, że podzielenie się przez nich władzą jest właściwym krokiem na drodze rozwoju naszej cywilizacji. Zadaje absolutnie kluczowe pytanie: dlaczego głos siedemnastoletniej dziewczyny ma być z założenia mniej ważny od głosu białego mężczyzny w średnim wieku u szczytu kariery? I dodaje, że gdybyśmy wszyscy obnażali czyny mężczyzn, którzy nadużywają władzy, to może w Białym Domu rządziłaby dzisiaj kompetentna kobieta w średnim wieku, a nie mężczyzna, który otwarcie przyznaje się do molestowania kobiet.

Hannah Gadsby wychowała się w małej miejscowości Smithton, w australijskim stanie Tasmania. Może właśnie to powoduje, że jej historia jest mi tak bliska. Czuję, że Smithton to tasmański Pcim. Homoseksualizm w Tasmanii był przestępstwem do 1996 roku! Że tak powinno pozostać, uważało 70% tasmańczyków. Hanna dorastała przekonana, że bycie lesbijką, to grzech, a geje to „obrzydliwi pedofile”. Głęboko te poglądy zinternalizowała, karmiąc w ten sposób silną nienawiść do siebie samej. Jej wewnętrzna homofobia stała się „tak naturalna, jak grawitacja”. Hanna opowiada o przeprosinach od matki, która wyznała jej, że wychowywała ją na osobę heteronormatywną, bo była przekonana, że świat się nie zmieni i zawsze będzie wrogi i groźny dla mniejszości. Hanna nie zrobiła w ostatnie święta coming outu wobec swojej babci, bo nadal wstydzi się tego, kim jest – nie na poziomie intelektualnym, ale biologicznym, na poziomie lęków nabytych w dzieciństwie.

Ja w ostatnie święta także musiałem po raz kolejny zawalczyć o siebie. Nie mogliśmy dojechać w moje rodzinne strony, więc świętowaliśmy (szalenie miło) w gronie naszej patchworkowej, tęczowej rodziny – Daniel, Anka, Maja, Lena, moja serdeczna przyjaciółka ze studiów oraz ja. Okazało się, że na świątecznym przyjęciu w domu moich rodziców (gdzie nas zabrakło) rozmawiano o wszystkim poza tym, że moja sytuacja rodzinna uległa zmianie (a przecież jestem po rozwodzie, żyję i mieszkam z Danielem, Daniel wychowuje wnuczki moich rodziców, bratanice mojej siostry). Więcej nawet – na pytanie, co u mnie i Anki, moi rodzice i siostra odpowiedzieli: „wszystko dobrze”, tworząc iluzję, że żyjemy w szczęśliwym związku. Czy zachowaliby się tak, gdyby nie wstydzili się tego, że jestem w związku z mężczyzną? Wkurzony i rozczarowany, wysłałem ciotkom i kuzynom, którzy byli na spotkaniu, zdjęcie z naszej tęczowej wigilii, a do siostry napisałem, że rodzinna zmowa milczenia mnie męczy. Jak Hannah Gadsby, nie czuję się zmęczony swoją orientacją, lecz wysiłkiem wykorzeniania homofobii.

W „Nanette” Gadsby obnaża swoje najbardziej intymne emocje. Opowiada swoją historię bez cenzury, ponosi duży koszt emocjonalny, bo uważa, że warto, że to najlepsze narzędzie zmiany. Prosi także, by każdy opowiedział swoją historię, bo każda jest wartościowa: Chcę, by usłyszano wszystkie nasze historie, bo w nich jest lekarstwo na chorobę, która toczy nasze społeczeństwa. Czy tego chcesz czy nie, twoja historia jest moją historią, a moja historia jest Twoją historią. Tylko w ten sposób, otwierając się na różne perspektywy, namalujemy naszymi historiami lepszy świat.